Hoe is de staat Israël ontstaan?
Waarom is de staat Israël gesticht?
Wie het over Israël heeft, stuit meteen op een aantal vragen. Wie is er de baas? Wat zijn precies de grenzen van het land? En is het nou eigenlijk Israël, Israël en de Palestijnse Gebieden of Palestina? Veel mensen in de Arabische wereld wezen de stichting van de staat Israël af. Toch viert het land in 2018 zijn zeventigjarig bestaan.
In 1917 komt de Britse overheid met de Balfour-verklaring. Balfour, de Britse minister van Buitenlandse Zaken, spreekt daarin de intentie uit om in Palestina een "nationaal thuis voor het Joodse volk" te maken. Dit leidt tot grote onvrede bij de Arabische bevolking, die zich bedrogen voelt.
In de laat negentiende eeuw beginnen steeds meer Joden, op de vlucht voor antisemitisme, zich weer te vestigen in het gebied rond Zion. In 1890 vormen Joden een meerderheid in Jeruzalem, terwijl in de rest van het gebied Arabieren in de meerderheid zijn.
Komen de Joden uit het Midden-Oosten?
In de geschiedenis, beginnend bij de tiende eeuw voor Christus, is het Jodendom in het gebied dat we nu Israël noemen eeuwenlang de grootste godsdienst. Rond die tijd komt het koninkrijk Israël op, samen met het koninkrijk Judea. Joden krijgen het vooral in de Romeinse tijd (en in het bijzonder de eerste twee eeuwen van onze jaartelling) moeilijk omdat ze niet de Romeinse keizer als een soort god willen aanbidden. De Joden komen meerdere keren in opstand, maar de Romeinen slaan dat protest met veel geweld neer. Na de laatste opstand, rond 132-135 na Christus, blijven er weinig Joden over in het gebied Palestina. En wie niet is gedood, vlucht. Een volk, in dit geval de Joden, dat zich verspreidt over verschillende plekken op de wereld, noemen we de diaspora.
Wat zijn de directe gevolgen van de stichting van Israël?
Het uitroepen van de staat Israël leidt onmiddellijk tot oorlog. Op 15 mei 1948, de dag na het startschot van de nieuwe staat, klinken er echte schoten. Een coalitie van Egypte, Jordanië, Syrië en troepen uit Irak trekt Israël binnen. Hun doel is de stichting van de nieuwe staat te frustreren. Ze raken, over een periode van tien maanden, volop slaags met Israëlische troepen. Jordanië (tot 1949 nog Transjordanië geheten) neemt de westelijke Jordaanoever in, Egypte de Gazastrook. Tegelijkertijd hebben Israëlische troepen zo'n zestig procent ingenomen van het gebied dat, volgens het opdelingsplan van de Verenigde Naties, Arabisch zou moeten zijn. Dit zorgt voor een grote stroom Palestijnse vluchtelingen, zo'n 700.000, die onder meer in buurlanden terechtkomen. De Palestijnen noemen dit 'Al Nakba', de catastrofe. Een gebeurtenis die tot de dag van vandaag een rol speelt.
Intussen arriveren steeds meer Joden uit het Midden-Oosten en andere delen van de wereld in hun nieuwe land Israël. In maart 1949 is Israëls onafhankelijkheidsoorlog voorbij. Voorlopig, want de spanningen tussen Joden en Arabieren leiden als snel weer tot nieuwe oorlogen. Inzet is vaak het hele bestaansrecht van Israël of de exacte grenzen van het jonge land.
Na de onafhankelijkheidsoorlog van 1948 ontstaan algauw nieuwe spanningen. Als Egypte in 1956 het Suezkanaal afsluit tijdens een conflict hierover met Groot-Brittannië en Frankrijk, grijpt Israël in en bezet de Egyptische Sinaïwoestijn en de Gazastrook. Israël wil vrije doorgang door het kanaal houden. Het conflict wordt opgelost met een VN-macht, maar er wachten andere problemen. Zo ontstaan er ernstige conflicten met Syrië en Jordanië over water uit de rivier de Jordaan. Ook gaat Syrië samenwerken met de in 1964 opgerichte Palestijnse Bevrijdingsorganisatie PLO. De Palestijnen willen met geweld hun verloren gebied terug krijgen. Al verandert die doelstelling in de loop van de jaren naar alleen de wens van een eigen staat.
Waarom bouwt Israël nederzettingen?
Een manier om meer controle te krijgen op de nieuw ingenomen gebieden is het bouwen van nederzettingen: dorpen of plaatsjes waar mensen gaan wonen. Dat doet Israël vanaf 1967 in alle gebieden. Ook in de Sinaï, maar als in 1979 Egypte en Israël vrede sluiten, verdwijnen die weer. Ook besluit Israël in 2005 om de nederzettingen in de Gazastrook te ontmantelen. Ze zijn een te grote last geworden, waarvoor te veel militaire inzet nodig is om ze te beschermen. Maar ook zonder nederzettingen in de Gazastrook oefent Israël grote controle uit op de grenzen van die strook. De ongeveer twee miljoen Palestijnen in Gaza kunnen niet vrij in en uit reizen naar bijvoorbeeld de Westelijke Jordaanoever. Ook houden de Egyptische autoriteiten het grootste deel van het jaar de grens met Gaza dicht. Dat komt door spanningen tussen Egypte en Hamas dat aan de macht is in Gaza. En dus wordt Gaza ook wel de grootste openluchtgevangenis ter wereld genoemd.
Op 19 juli 2018 neemt Israel de omstreden Joodse natiestaat-wet aan. Hierin staat Jeruzalem als ongedeelde hoofdstad en het Arabisch van de Arabisch-Israëliërs is niet meer de officiële taal. De uitbreiding van de joodse nederzetting is ook opgenomen in de wet, als nationaal belang.
De staat Israël wordt nog steeds groter qua inwonertal. Elke jood in de wereld mag zich vestigen in het beloofde land en kan Israëlisch staatsburger worden. In 1950 neemt Israël daartoe de wet op terugkomst aan. De nederzettingen op de westelijke Jordaanoever worden nog steeds groter en in 2017 is voor het eerst in 25 jaar begonnen met de bouw van een nieuwe nederzetting op de Westoever. Dit ondanks internationale oproepen en VN-resoluties om hier een einde aan te maken.
In 1948 wordt Israël gesticht. Dat is kort na de Tweede Wereldoorlog, waarin miljoenen Joden tijdens de Holocaust worden vermoord door het naziregime van Adolf Hitler. Een deel van de overlevenden zoekt een veilig thuisland en vindt dat in het gebied dat op dat moment Palestina heet.
Toch is niet alleen de Tweede, maar ook de Eerste Wereldoorlog belangrijk in de ontstaansgeschiedenis van Israël. Tijdens die oorlog komen Arabische stammen in het Midden-Oosten in opstand tegen de overheersing door het Ottomaanse Rijk. Zij worden gesteund door de Britten en de Fransen. Alleen zijn die twee landen niet van plan zich na de val van het Ottomaanse Rijk terug te trekken. Ze verdelen in het Sykes-Picotverdrag van 1916 in het geheim het gebied in Franse en Britse invloedssferen. De Britten krijgen een mandaat over Palestina en Mesopotamië (het Irak van nu) en de Fransen over Libanon en Syrië.
Wat zijn zionisten?
Het idee voor een eigen staat komt niet uit de lucht vallen. In de loop van de negentiende eeuw krijgen Joden in Centraal- en Oost-Europa steeds meer te maken met antisemitisme. Dat komt mede door de opkomst van nationalistische bewegingen. Binnen de Joodse gemeenschap is er intussen discussie over wat het betekent om Jood te zijn: is het alleen een religie of hoort daar ook een land bij? De Joden die verlangen naar een eigen land noemen zich Zionisten, naar de berg Zion vlak bij Jeruzalem.
Wat gebeurt er na de Tweede Wereldoorlog?
Tussen de Balfour-verklaring van 1917 en het einde van de Tweede Wereldoorlog verhuizen nog meer Joden naar wat dan Brits mandaatgebied Palestina is. Dit leidt tot spanningen met de Arabische bevolking. Na de Tweede Wereldoorlog vinden de Britten dat de net opgerichte Verenigde Naties zich maar moeten buigen over het probleem. De Verenigde Naties stellen voor het gebied in een Arabisch en een Joods deel op te splitsen. En Jeruzalem moet onder internationaal gezag komen. De Arabische leiders zien het plan niet zitten. De Joodse leiders wel. Op 14 mei 1948, op de dag dat de laatste Britse troepen vertrekken, roepen zij de staat Israël uit. De eerste premier van het kersverse land Israël is Ben Gurion.
Wat is de Zesdaagse Oorlog van 1967?
De PLO voert vanuit Syrië aanvallen uit in het grensgebied met Israël. De Syrische regering steunt die aanvallen, maar is ook bang dat Israël wraak zal nemen door Syrië binnen te vallen en de regering te verwijderen. Egypte, een goede vriend van Syrië, trekt dan de Sinaïwoestijn in. In die woestijn zitten, sinds de Egyptische en Israelische legers zich aan het eind van de Suez-crisis hebben moeten terugtrekken, VN-troepen. De Arabische wereld raakt steeds meer in oorlogsstemming. De Israëlisch regering komt in spoedvergadering bijeen en besluit dat een aanval de beste verdediging is. In de vroege ochtend van 5 juni 1967 begint een oorlog die maar zes dagen zal duren. Israël voert een spectaculaire verrassingsaanval uit, waarbij vrijwel de gehele Egyptische luchtmacht op de grond wordt uitgeschakeld. Israël bezet de Gazastrook en een deel van de Sinaïwoestijn.
Vervolgens richten Israëlische troepen zich op de gebieden die in handen zijn van Jordanië, maar waarvan Israël vindt dat die ook bij de jonge staat horen. Jeruzalem wordt helemaal ingenomen, net als de Westelijke Jordaanoever. De Jordaanse troepen bieden nauwelijks weerstand.
De Israëlische militaire acties krijgen intussen veel steun in onder andere Nederland.
Na protesten van Arabische landen staat de VN-veiligheidsraad op het punt de partijen een wapenstilstand op te leggen, als Israël nog snel even de Golan Hoogvlakte van Syrië afpakt. Dit is een strategisch belangrijke plek als je de staat Israël wilt beschermen. Het door Israël bestuurde gebied is ineens vier keer zo groot en na de Zesdaagse Oorlog komen een miljoen Arabieren onder Israëlisch bestuur.
De Zesdaagse Oorlog is in naam niet alleen een verwijzing naar de duur van de gevechten, maar slaat ook op het scheppingsverhaal: in zes dagen schiep God de aarde en de zevende dag rustte hij. Maar echte rust levert deze oorlog niet op. Veel van de problemen die ontstaan, zijn nog steeds niet opgelost. De politiek van Israël is er op gericht om een deel van de nieuwe grenzen van 1967 definitief te maken, terwijl de Palestijnen en Arabische buurlanden eisen dat wat er dat jaar is gebeurd, ongedaan gemaakt wordt.